Bywyd Iolo

Y Bwytawr Opiwm

Bywyd Iolo Morganwg

Deunydd hunangofiannol (NLW 21387E )

Y Ffugiwr

Y Llythyrwr

Y Radical

Y Saer Maen

Y Siopwr

Y Sylwebydd Amaethyddol a'r Ffermwr

Yr Hynafiaethydd a Saer Cenedl

Yr Undodwr

 

Y Bardd a'r Emynydd

Esgeuluswyd gyrfa Iolo fel bardd tan yn gymharol ddiweddar. Yn ystod y bedwaredd ganrif ar bymtheg, cydnabuwyd ei gyfraniad fel emynydd yn sgil y sylw a roed iddo fel hynafiaethydd ac Undodwr. Yn yr ugeinfed ganrif rhoddwyd sylw i'w gyfraniad fel ffugiwr a chrëwr mythau ar draul ei enw da fel bardd.

Barddonai Iolo yn Gymraeg ac yn Saesneg, ond rhagorai fel bardd yn yr iaith Gymraeg a meistrolodd y mesurau caeth a rhydd fel ei gilydd.

Meithrinwyd ei ddoniau fel bardd Cymraeg gan feirdd ei fro enedigol. Rhoes Edward Williams, Middle Hill, Llancarfan, fenthyg copi o gyfrol Siôn Dafydd Rhys ar ramadeg y Gymraeg iddo, ond anogaeth y Gramadegyddion oedd bwysicaf, yn enwedig Lewis Hopkin, John Bradford ac Edward Evan(s). Atgyfnerthwyd yr addysg farddol a gawsai gan y Gramadegyddion wrth iddo drawsysgrifio gwaith Beirdd y Tywysogion a cherddi Dafydd ap Gwilym o lawysgrifau gwŷr Morgannwg ac aelodau o'r Gwyneddigion.

Gan mwyaf, cerddi serch sy'n efelychu geirfa, naws a themâu Dafydd ap Gwilym yw ei gerddi caeth cynnar. Lluniwyd llawer ohonynt i'w gariadferch 'Euron', sef Margaret (Peggy) Robert(s), y ferch a ddaeth yn wraig iddo ym 1781: 'Cywydd y Serch', 'Cywydd yr Anhun', 'Cywydd i anfon y fwyalch at Euron', a'r 'Cywydd i Ddyfalu Serch'. Er gwaethaf natur ddynwaredol y cerddi cynnar hyn, dangosant yn glir fod Iolo wedi meistroli Cerdd Dafod. Gwelir ei ddyfeisgarwch yn y cyfrwng caeth ar waith yn y mesurau newydd a ddyfeisiodd, sef Dosbarth Morgannwg, a gyhoeddwyd yn y gyfrol Cyfrinach Beirdd Ynys Prydain (1829).

Cerddi serch a natur yw cerddi rhydd Iolo hefyd. Y maent yn ddrych i'w dueddiadau Rhamantaidd, a cheir yn eu plith gerddi yn dyrchafu'r dyn cyffredin a'i rinweddau moesol, ac yn clodfori bywyd gwledig uwchlaw bywyd dinesig. Y mae mwy nag un o'i gerddi yn mynegi ei gasineb tuag at ddinas Llundain ac yn gwrthgyferbynnu drygioni'r ddinas â daioni a glendid cynhenid bro Morgannwg. Y mae'r cerddi rhydd hyn yn aml yn ailweithio tribannau a fuasai'n cylchredeg ar lafar ym Morgannwg. Rhaid peidio ag anghofio ychwaith y cerddi dychanol a luniodd i gyn-gyfeillion megis Owen Jones (Owain Myfyr) ('I Owain Myfyr', isod), ac i gymdogion megis Gwenllian Lloyd (NLW 21388E, rhif 7).

Clywir amrywiaeth o leisiau yng ngherddi rhydd Iolo, gan gynnwys cerddi a briodolodd i feirdd eraill, yn bobl o gig a gwaed yn ogystal â rhai dychmygus: Rhys Goch ap Rhicert, Wil Tabwr, Wil Hopcyn a Dafydd Nicolas. Bwriad y cerddi hyn, yn ogystal â'r cerddi a arddelai fel ei waith ei hun, oedd dangos bod gan Forgannwg draddodiad bywiog o ganu teuluaidd ysgafn a derwyddol.

Fel bardd Saesneg, meithrinwyd doniau Iolo gan y Gramadegyddion a oedd yn hyddysg mewn llenyddiaeth Seisnig gyfoes yn ogystal â'r traddodiad barddol Cymraeg. Yr oedd gan ei gyfeillion Daniel Walters a John Walters, yr ieuengaf, hefyd ran bwysig yn ei gynorthwyo i ganfod ei lais fel bardd Saesneg, a hwy, mae'n debyg, a'i cyflwynodd i waith Alexander Pope a George Dyer.

Cyhoeddwyd cyfrol o'i gerddi Saesneg, Poems, Lyric and Pastoral, ym 1794, ac ynddi ceir cyfuniad o fugeilgerddi telynegol a cherddi barddol a gorseddol sy'n amlygu dyled ei weledigaeth farddol i hinsawdd wleidyddol danbaid y 1790au. Prif themâu'r cerddi hyn yw rhyddid, cydraddoldeb a brawdgarwch, yn ogystal â safonau personol pwysig megis onestrwydd a daioni moesol.

Yr oedd Iolo yn emynydd toreithiog hefyd. Ceir tua thair mil o emynau Undodaidd ymhlith ei lawysgrifau, a'r rheini, fel ei gerddi Saesneg, yn trafod themâu megis brawdgarwch a rhyddid. Cyhoeddwyd detholiad o'i emynau yn y gyfrol Salmau yr Eglwys yn yr Anialwch (1812).



(NLW 13148A, t. 175)

Noddir y prosiect gan

Map o'r Safle | Hawlfraint

gwefan gan technoleg taliesin / mach2media