E N G L I S H

Y Bwytawr Opiwm


Yn ystod y ddeunawfed ganrif, gweithgarwch cyffredin a ffasiynol ddigon oedd cymryd lodnwm (laudanum), sef tintur o opiwm. Cydnabyddiaeth o hyn, efallai, yw'r ffaith mai 'To Laudanum' yw cerdd agoriadol Poems, Lyric and Pastoral (1792). Ymhlith y rhai a ddefnyddiai'r cyffur yr oedd Samuel Taylor Coleridge, George Crabbe a Thomas De Quincey. Fe fyddai David Samwell (Dafydd Ddu Feddyg) hefyd yn cymryd lodnwm yn aml a byddai'n rhoi peth i Iolo hefyd. Gwyddom i Iolo ddechrau cymryd lodnwm yn ei ieuenctid, a hynny er mwyn lleddfu peswch blinderus. Gweler NLW 21387E, rhif 6 ac NLW 213873E, rhif 10.

Erbyn 1792 yr oedd Iolo yn orddibynnol ar y cyffur a hyn, ynghyd â'i drafferthion ariannol a phroffesiynol dybryd, oedd yn gyfrifol am y pwl enbyd o iselder a ddioddefodd yn ystod haf cythryblus y flwyddyn honno. Ym 1805, mynegodd yr athronydd David Williams (1738-1816) ei bryder nad oedd Iolo yn ddigon gofalus o'i iechyd: 'Your account of your own health is deplorable. Your diet & beverage are not sufficiently stimulating. You depend too much on opium, foxglove &c.' (Llythyr David Williams at Iolo Morganwg, 22 Awst 1805, NLW 21283E, rhif 552).

David Samwell at Iolo Morganwg

David Samwell at Iolo Morganwg

Gwelir canlyniadau'r orddibyniaeth hon yn glir ar feddwl a gwaith Iolo. Yn ei hastudiaeth o effeithiau lodnwm ar ddychymyg awduron y cyfnod Rhamantaidd, Opium and the Romantic Imagination, dangosodd Alethea Hayter mai rhan o apêl lodnwm oedd ei fod yn cynnig iddynt noddfa rhag gofidiau yn ogystal â chreu ymdeimlad gorfoleddus, braf. Credir yn gyffredinol mai gweithio ar ddychymyg a oedd eisoes yn fyw a wnâi'r cyffur yn hytrach na chyfoethogi dychymyg distadl. Eto, paradocs sylfaenol lodnwm oedd ei fod, ar y naill llaw, yn rhoi'r argraff i'r rhai a'i cymerai fod eu meddyliau yn fwy clir ac yn fwy gwreiddiol o'r herwydd: fe'u galluogai i greu cysylltiadau creadigol annisgwyl, a rhoddai iddynt hefyd hunanhyder di-sigl yn eu gweledigaeth arbennig hwy. Ar y llaw arall, byddai opiwm yn amharu ar allu rhywun i ganolbwyntio ac, felly, un o'i ganlyniadau creulonaf oedd rhwystro'r bwytawr opiwm rhag gwireddu'r cynlluniau cyffrous a ysbrydolwyd ganddo yn y lle cyntaf.

Mewn erthygl ar ddylanwad lodnwm ar Iolo Morganwg, dangosodd Geraint Phillips mai dihangfa rhag pwysau'r byd oedd y cyffur iddo ('Math o Wallgofrwydd: Iolo Morganwg, Opium a Thomas Chatterton', CLlGC, XXIX, rhif 4 (1996), 391–410). Ei ddibyniaeth ar lodnwm oedd yn gyfrifol am ffurf arbennig a rhyfeddol Barddas, yn ogystal ag ymrwymiad Meseianaidd Iolo i ddod â'i weledigaeth farddol i sylw byd anwybodus.

Rhydd llythyrau Iolo at ei wraig Margaret (Peggy) ddarlun ingol o'i orddibyniaeth ar lodnwm ac o sgil-effeithiau erchyll y cyffur: histeria, pennau tost, meddwl dryslyd, anhunedd, euogrwydd llethol, parlys deallusol, ac anfodlondeb afresymol â safon ei waith ei hun (gweler, er enghraifft, lythyr Iolo at Margaret (Peggy) dyddiedig 27 Hydref 1792, NLW 21285E, rhif 812). Lodnwm hefyd a ddwysaodd ei duedd at baranoia a checru â chyfeillion a chydnabod.
Gweinyddu