E N G L I S H

Y Llythyrwr



Bu Iolo'n gohebu'n gyson rhwng 1770 a'i farwolaeth ym 1826 a chedwir tua 1400 o lythyrau yng nghorff ei gasgliad.
Llythyr Owen Jones (Owain Myfyr at Iolo Morganwg

Llythyr Owen Jones (Owain Myfyr at Iolo Morganwg

Rhyw draean ohonynt (tua 430 llythyr) sydd yn ei law ei hun a Saesneg yw iaith y mwyafrif helaeth ohonynt. Tua 6% yn unig o'r llythyrau a luniwyd yn Gymraeg neu sy'n cynnwys elfen o Gymraeg ac, ar y cyfan, gellir dyddio'r rhain i'r 1770au a'r 1780au pan oedd Iolo'n gohebu â beirdd sir Forgannwg ac aelodau Cymdeithas y Gwyneddigion yn Llundain. Y mae llythyrau Cymraeg Siencyn Morgan o Lantrisant ym 1771 ac Owen Jones (Owain Myfyr) o Lundain ym 1782 yn darlunio'r cyfnodau hyn yn berffaith.

I'r hanesydd Jürgen Habermas, 'canrif y llythyr' oedd y ddeunawfed ganrif, ar sail swm a sylwedd y llythyrau a gylchredai yn breifat ac yn gyhoeddus, mewn cyfrolau printiedig a chylchgronau. Oherwydd grym a dylanwad y llythyr fel dull o ledaenu neges yn effeithiol, yr oedd iddo werth economaidd sylweddol. Yr oedd Iolo yn ymwybodol o hyn a chyfrannodd i sawl cylchgrawn Cymraeg a Saesneg. Tua diwedd ei fywyd yr oedd yn awyddus i weld detholiad o'i lythyrau ei hun yn ymddangos mewn print.

Cedwir y llythyrau mewn chwe chyfrol drwchus yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru: NLW 21280E-21286E. Ceir llythyrau ychwanegol ymhlith casgliadau eraill yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Llyfrgell Ganol Caerdydd, Archifdy Morgannwg, y Llyfrgell Brydeinig, Llyfrgell Bodley yn Rhydychen a'r Archifdy Gwladol. At hynny, y mae'r cylchgronau canlynol hefyd yn cynnwys llythyrau o'i eiddo: The Cambrian, The Cambrian Register, Yr Eurgrawn Wesleyaidd, The Gentleman's Magazine a Seren Gomer.

Megis llythyrau'r Morrisiaid a llythyrau Trefeca, y mae llythyrau Iolo Morganwg ymhlith y ffynonellau mwyaf gwerthfawr i'r sawl sy'n astudio agweddau ar ddiwylliant Cymru'r ddeunawfed ganrif. Casgliad Iolo, fodd bynnag, yw'r mwyaf amlochrog a ffres, oherwydd rhychwant y pynciau a drafodir yn y llythyrau ac amrywiaeth eang y bobl y bu'n gohebu â hwy.

Golygwyd llythyrau Iolo Morganwg gan Geraint H. Jenkins, Ffion M. Jones and David Ceri Jones.
The Correspondence of Iolo Morganwg (3 cyf., Cardiff, 2007)
Admin